Een gecentraliseerd Portugees handelsnetwerk – Duarte Barbosa in de Indische Oceaan
Toen Duarte Barbossa zijn reisverslag schreef over zijn reis naar Azië, had hij niet de intentie zijn ervaringen op papier te schrijven. Eigenlijk zag hij het zijn taak om verslag uit te brengen aan de Portugese koning, zijn opdrachtgever en koning over de overzeese delen van zijn Rijk in Afrika en Azië. Barbossa was in zijn jeugd al in Azië geweest, Malabar om precies te zijn, aan de Indiase kust. Hij vergezelde zijn vader die ambtenaar was in een van de Portugese overzeese delen van Azië. In deze periode leerde hij de lokale taal, Malayam, iets was hem hielp tijdens zijn latere reizen naar India, waarin hij fungeerde als tolk en onderhandelaar. Over deze reizen liet Barbosa een reisverslag na, waarin hij de kusten van Afrika en Azië beschrijft. Ook legt hij uit wat de politieke en economische verhoudingen zijn aan het begin van zestiende eeuw in de Indische Oceaan.
De bron, die geschreven is door Duarte Barbosa is, laat nauwgezet een zeereis zien van een Spaanse handelaar naar Azië, in eerste instantie naar Malabar, de oostkust van het huidige India, en daarna naar de Filipijnen. De bron is vertaald uit een manuscript, geschreven in vroeg-Spaans en is afkomstig uit de bibliotheek van Barcelona. De oorspronkelijke bron is waarschijnlijk geschreven in het Portugees en later vertaalt naar het Spaans. Daarnaast bestaat er ook nog een vroege vertaling in het Italiaans. De uitgave die te vinden was in de bibliotheek van Barcelona is gebruikt door de Hakluyt Society voor een vertaling in het Engels. Deze vertaling stamt uit 1866 en is vertaalt door Henry E.J. Stanley. De afwijkingen in de Portugese en Italiaanse uitgave van de bron worden aangestipt in de inleiding die voorafgaat aan de vertaling. Het gaat hier vooral over de spelling van bepaalde namen of om het onvermeld laten van de afgelegde afstanden. Daarnaast twijfelt de vertaler aan de auteur van het boek, Barbosa, omdat het manuscript onderdeel uitmaakte van een aantal andere documenten. De vertaler vermoed dat het boek ook kan zijn geschreven door Magellan, een bekent navigator en neef van Barbosa, en dat deze personen door elkaar zijn gehaald. Het is volgens de vertaler wel zeker dat het document stamt uit het begin van de zestiende eeuw.
Een netwerk van vestingen
In het reisverslag komen een aantal thema’s herhaaldelijk naar voren. Het eerste wat duidelijk naar voren komt zijn de vele fortificaties die de Portugezen bouwen aan de kusten van Afrika en Malabar. Uit de beschrijvingen van Barbosa komt een netwerk naar voren van verschillende vestigingen die zijn gebouwd aan de Afrikaanse oostkust, de Indiase westkust en rondom het Arabisch schiereiland. Een van de eerste vestigingen die wordt genoemd is Sofala, aan de kust van het tegenwoordige Mozambique. Deze vesting is gebouwd door de Portugezen met als doel veiligheid te bieden aan Portugese handelsschepen op weg naar India. De vesting bood bescherming tegen aanvallen van zowel de inheemse bevolking als Moorse en Ottomaanse schepen. Rondom de vesting in Sofala werd vooral gehandeld in ivoor en goud, dat werd geruild voor katoenen kleding.
Een andere vesting met een ander karakter was Hormuz, dat aan de opening van de Arabische Golf ligt. Als eiland liggende aan de mond van de Perzische Golf was dit eiland met strategische ligging eeuwenlang in handen van Islamitische heersers. Op de reis van de Portugezen naar de kust van Malabar, doet Barbosa dit eiland aan, dat eerder is veroverd door Afonso de Albuquerque. Uit de aantekeningen van Barboso komt het beeld van een bedrijvige handelsplaats naar voren, waarin Moren de grootste groep handelaren vormen. Hieruit blijkt dat het nog steeds functioneert als een tussenstop voor handelsgoederen, voornamelijk specerijen, naar het Midden-Oosten. De Portugezen hebben echter het eiland bezet en het wordt beschouwd als bezit van de Portugese kroon. Na de inname zijn de Portugezen direct begonnen met het bouwen van een vesting, die diende als verdediging van een mogelijke Perzische aanval. Uit de lengte en details van de aantekeningen van Barbosa kan worden opgemaakt dat hij er enige tijd heeft verbleven en dat het eiland van significant strategisch belang was.
De eerste vesting van Portugees bezit aan de Indiase kust beving zich in Goa, wat later zou uitgroeien tot centrale hoofdstad van de Estado da India. Na verschillende havenplaatsen aan de kust te hebben aangedaan, is Goa de eerste plaats aan de Indiase kust met een Portugese vesting. De vesting, die is gebouwd in naam van de Portugese koning dient de Portugese handelaren bescherming te bieden tegen Moorse heersers in het binnenland. De beschrijving van de concurrentie van Moorse handelaren komt in dit deels van het reisverslag naar voren. De vestingen die worden gebouwd aan de kusten van Afrika en Malabar passen in een netwerk van handelsplaatsen aan de kusten die veiligheid bieden aan de Portugese handelaren. Hierna volgen nog een aantal kustplaatsen aan de kust van Malabar waar de Portugezen vestigingen hebben gebouwd met hetzelfde doel.
Het streven naar een Portugese zee
Een ander thema in het reisverslag van Barbosa zijn de vele activiteiten van de Moorse handelaren die worden beschreven. De Moorse handelaren, die veelal handel drijven met de havenplaatsen over land of over zee, worden niet gedefinieerd als inwoner van Malabar of Afrika, maar wordt in de beschrijvingen beschouwd als een religieuze groepering. De vele zeeslagen die worden beschreven worden louter gestreden tegen Moorse mogendheden die de Portugese handelspositie bedreigen. De eerste zeeslag die wordt gemeld vond plaats nabij de Rode Zee, waar ze de vloot van de Mammelukken versloegen. De tweede zeeslag vond plaats voor de kust van Dui, Malabar. Hier versloeg de commandant van de Portugese vloot en de opdrachtgever van Barbosa, Afonso de Albuquerque, een combinatie van de Mammelukse en Ottomaanse vloot die hierbij ondersteuning kregen van de sultan van Gujarat. De reden van de zeeslag was de continue aanvallen van Portugezen schepen op Moorse handelaren, die voor een prijsstijging van specerijen en andere producten zorgden in het Midden-Oosten. Deze agressieve houding van de Portugezen richting concurrerende handelaren was een breuk met Moorse visie van handel in de Indische Oceaan. Voor de komt van Portugese handelaren werd de Indische Oceaan beschouwd als een zee waarin vrije handel kon worden gedreven. Met de komst van de Portugezen werden handel drijven en oorlog voeren gecombineerd.
Conclusie
De komst van de vestingen aan de Afrikaanse en Indiase kust gaf de Portugezen de basis voor een handelsnetwerk ver van huis. Het bood veiligheid en een plek voor handelsactiviteiten. Daarnaast probeerden zij met de vestigingen een monopolypositie te verkrijgen in de overzeese specerijenhandel. Een ander aspect is de agressieve houding van de Portugese vloot jegens de Moorse concurrentie op zee. De Indische Oceaan werd voor het eerst in de geschiedenis beschouwd als een Portugees handelsdomein dat met geweld verdedigd mocht worden.
B.W.
B.W.
Voor reisverslag Duarte Barbosa zie: http://seasiavisions.library.cornell.edu/catalog/sea:221
Eerste illustratie: Duarte Barbosa
Tweede illustratie: Portugese handelsplaatsen met vestingen in de zestiende eeuw.
Eerste illustratie: Duarte Barbosa
Tweede illustratie: Portugese handelsplaatsen met vestingen in de zestiende eeuw.